Έλλη Αλεξίου, Όμως ο μπαμπάς δεν ερχόταν

Από τη συλλογή διηγημάτων «Προσοχή συνάνθρωποι»

Η Έλλη Αλεξίου γεννήθηκε στις 22 του Μάη το 1894  στο Ηράκλειο της Κρήτης.

Ήταν το μικρότερο παιδί του δημοσιογράφου και διανοούμενου Στυλιανού Αλεξίου. Αδέλφια της η Γαλάτεια (αργότερα πρώτη σύζυγος του Νίκου Καζαντζάκη), ο Ραδάμανθυς (αργότερα παντρεύτηκε την κόρη του Ζορμπά) και ο Λευτέρης -ένας ακόμη λογοτέχνης στην οικογένεια.

Το 1920 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα  μετά το γάμο της με το Βασίλη Δασκαλάκη. Ακολούθησε σπουδές Παιδαγωγικών και Φιλολογίας όπου και διορίστηκε καθηγήτρια Μέσης Εκπαίδευσης διδάσκοντας 19 χρόνια.  Η Έλλη Αλεξίου πραγματοποίησε την πρώτη της εμφάνιση στο χώρο της λογοτεχνίας το 1923 με τη δημοσίευση του διηγήματος "Φραντζέσκος" στο περιοδικό Φιλική Εταιρεία.​

Τα έργα της διακρίνονται για τον ποιητικό ρεαλισμό του ύφους καθώς και για τον κοινωνικοπολιτικό προβληματισμό τους.

Η ίδια έλεγε για τα βιβλία της: 

"Στα βιβλία μου αυτά αποτυπώθηκαν οι πρώτες εμπειρίες μου από την τραγική ανισότητα που μας περιβάλλει. Όταν διορίστηκα δασκάλα σε δημοτικό σχολείο στο Ηράκλειο, βρέθηκα σε μια ατμόσφαιρα απύθμενης δυστυχίας, πρωτόγνωρης, που χτύπησε ανελέητα την πιο αθώα πλευρά της ζωής, τα μικρά παιδιά. Tα παιδιά σα να με τραβούσαν από το φόρεμα και απαιτούσαν να ζητήσω το δίκιο τους. Δεν μπορούσα να επικαλεστώ το ανεύθυνο της άγνοιας. Από τα πρώτα κιόλας βιβλία μου συμμάχησα με τους αδύνατους και τους αδικημένους. Και τη συμμαχία αυτή την κράτησα πιστά σ’ όλη μου τη ζωή".

"Εμένα η δουλειά δεν με έμαθε να αγαπώ, αλλά να μισώ βαθιά κι αθεράπευτα όλους εκείνους  και  όλα εκείνα που καταδικάζουν τα παιδιά του κόσμου στην αμάθεια και την εξαθλίωση."

Διδακτικοί στόχοι

Να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές για τα προβλήματα της φτώχειας και της στέρησης που αντιμετωπίζουν κάποιοι συνάνθρωποι μας και να εκτιμήσουν την ψυχική δύναμη των ανθρώπων που υπομένουν, χωρίς να λυγίζουν μπροστά στις δυσκολίες.

Να γνωρίσουν τις συνέπειες του εμφυλίου πολέμου.

Την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο και την αντοχή που έδειξαν οι κατατρεγμένοι.

Να κατανοήσουν ότι η πολιτική και κοινωνική κατάσταση επιδρά άμεσα στη ζωή των πολιτών.

Να γνωρίσουν τις δυσκολίες της μονογονεϊκής οικογένειας

Να θαυμάσουν τη δύναμη, το θάρρος και την αθωότητα των μικρών παιδιών.

Ολιστική διαθεματική προσέγγιση

Αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο, παράλληλα με το βιογραφικό της Έλλης Αλεξίου.

Δομή

1^η ενότητα: Η Αγγελικούλα … ναι θα του το πω. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η οικογένεια ενός πολιτικού εξορίστου.

Η αφήγηση ξεκινάει με περιγραφή μιας συνηθισμένης για την οικογένεια ημέρας όπου παρουσιάζεται η απόλυτη φτώχεια. Μέσα από τη σκέψη της Αγγελικούλας πληροφορούμαστε για την απόφαση της μητέρας της το προηγούμενο βράδυ να βγεί να ζητιανέψει. Με την αναδρομική αφήγηση η συγγραφέας μας παρουσιάζει την οικονομική κατάσταση της οικογένειας.

Ο διάλογος  προωθεί τη δράση και αναδεικνύει τόσο το χαρακτήρα των παιδιών όσο και της τραγικής μάνας. Η αφέλεια της Αγγελικούλας να πάει γρήγορα να ζητιανέψει και το παιδικό φέρσιμο του Πέτρου μας δημιουργούν αισθήματα συμπόνιας. Μας εντυπωσιάζει η υπομονή της μητέρας που απαντά στις αφελείς ερωτήσεις των παιδιών και παράλληλα παρουσιάζεται τόσο επιεικής με τους «κακούς ανθρώπους». Δεν θέλει να φωλιάσει στις ψυχές των παιδιών το μίσος και αρκείται μόνο σε αυτή την έκφραση. Ο ανθρωπισμός της είναι ανεξάντλητος και προσπαθεί να δώσει το καλύτερο που μπορεί στα παιδιά της, γνωρίζοντας πως είναι μόνη. Μολονότι πιέζεται συναισθηματικά, που δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις επιθυμίες των παιδιών της, καταφέρνει να τα δώσει ελπίδα. Η αναλυτική περιγραφή του παιχνιδιού που θέλουν να αγοράσουν τα παιδάκια μας δείχνει την παιδική ψυχοσύνθεση.

2^η ενότητα: Στην οδό Αιόλου … για τις γιορτές. Ο αθώος κόσμος των παιδιών.

Με μια αφηγηματική παράλειψη βρισκόμαστε στην οδό Αιόλου. Τα παιδιά βλέπουν την βιτρίνα με τα παιχνίδια και  το «σιδερόδρομο» και ονειρεύονται πώς να τον αποκτήσουν. Ο Πέτρος και η Αγγελικούλα μπροστά στη βιτρίνα συνδιαλέγονται με άλλα παιδιά με βασικό τους θέμα την απόκτηση του σιδηρόδρομου. Μέσα από τον διάλογο διαγράφεται η κοινωνική προέλευση των παιδιών και η οικονομική κατάσταση. Με την περιγραφή της εξωτερικής εμφάνισης μικρών ηρώων μας μέσα από τα μάτια των άλλων παιδιών αναδεικνύεται η τραγικότητά τους. Ο σιδηρόδρομος για τα παιδιά σημαίνει την επιστροφή του πατέρα.

3^η ενότητα: Η Αγγελικούλα … τα ορφανεμένα μας τα σπίτια. Παιδική αθωότητα και σκληρή πραγματικότητα.

Η χρήση του παρατατικού μας δείχνει ότι η κατάσταση αυτή επαναλαμβανόταν και  η αφηγηματική παράλειψη μας οδηγεί μπροστά στη βιτρίνα. Η επανάληψη της φράσης «όμως ο μπαμπάς δεν ερχόταν» μας αποτυπώνει το δράμα που ζούσαν καθημερινά τα παιδιά. Παρήγορο σε όλο αυτό το δράμα είναι ότι και τα άλλα παιδιά που ήταν σε καλύτερη κατάσταση δεν κατάφεραν να αποκτήσουν το σιδηρόδρομο. Είναι και αυτό μια δικαίωση μολονότι παρουσιάζεται η δύσκολη κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Η φτώχεια και οι αρρώστιες, το χαμηλό βιοτικό επίπεδο είναι τα αποτελέσματα του πολέμου. Στο τέλος ο παρηγορητικός λόγος της μητέρας ανακουφίζει τις πληγωμένες ψυχές των παιδιών.

Αφηγηματικές τεχνικές και αφηγηματικοί τρόποι

Την πλοκή του διηγήματος στηρίζουν οι αφηγηματικές παραλείψεις, οι αφηγηματικές αναδρομές και εναλλακτικά ο διάλογος, η αφήγηση και η περιγραφή.

Γλώσσα και Ύφος

Γλώσσα απλή με ιδιωματισμούς που αγγίζουν τα όρια ορθογραφικού λάθους για να φανεί η κοινωνική προέλευση της μητέρας και η ελλιπής παιδεία.

Το ύφος είναι άμεσο, οικείο και μας φορτίζει συναισθηματικά.

Παράλληλο κείμενο

Φρανκ Μακ Κορτ, Οι στάχτες της Άντζελα

…Είναι μια γκρίζα μέρα, η εκκλησία είναι και αυτή γκρίζα, και το μικρό  πλήθος ανθρώπων που έχει μαζευτεί έξω από την πόρτα του σπιτιού του ιερέα είναι και αυτό γκρίζο. Περιμένουν να ζητιανέψουν για τ΄αποφάγια από το δείπνο του ιερέα.

Κι εκεί στη μέση του πλήθους, τυλιγμένη στο βρόμικο γκρίζο παλτό της, βρίσκεται η μητέρα μου.

Η ίδια η μητέρα μου που ζητιανεύει. Αυτό είναι χειρότερο από το ταμείο ανεργίας, το Φιλόπτωχο της ενορίας του Αγίου Βικεντίου του Παύλου η το Θεραπευτήριο. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ντροπή, είναι το ίδιο με το να ζητιανεύεις στους δρόμους όπου οι ζητιάνοι κρατούν στην αγκαλιά τους τα πληγιασμένα τους παιδιά, Κυρία, δώσε μας μια πένα για το δύστυχο το παιδάκι, κύριε, το δύστυχο το παιδάκι πεινάει.

Τώρα η μητέρα μου είναι ζητιάνα και αν τη δεί κανείς από το σοκάκι ή από το σχολείο μου, η οικογένειά μας θα ατιμαστεί τελείως. Οι φίλοι μου θα μας βγάλουν καινούργια παρατσούκλια και θα με βασανίζουν στην αυλή και ξέρω τι θα μου λένε

Φράνκι Μακ Κορτ  Ο γιός της ζητιάνας.